NHÀ THƠ PHÙNG QUÁN

Bí mật 30 năm của Phùng Quán

TP - Phùng Quán làm bài thơ Lời mẹ dặn khi mình mới một tuổi (1957). Bị cấm đoán lung tung nhưng bảy tuổi mình đã biết, còn được đọc cả bài thơ, đơn giản vì ba mình rất thích bài này.

Phùng Quán thời trẻ

Cạnh nhà mình có bác Thông công an. Hình như hồi đó bác làm trưởng hay phó ty công an tỉnh Quảng Bình, cũng rất thích bài này.

Khi nào hai cụ ngồi với nhau cũng đều nhắc Phùng Quán, Trần Dần. Có người thì hai cụ nói tiếng Pháp, vắng người thì các cụ cứ oang oang không kiêng dè gì, mặc kệ mình đứng ôm cột nhà hóng chuyện. 

Còn bé chẳng thấy hay gì, chỉ thấy đúng. Yêu ai cứ bảo là yêu/ Ghét ai cứ bảo là ghét/ Dù ai ngon ngọt nuông chiều/ Cũng không nói yêu thành ghét/ Dù ai cầm dao dọa giết/  Cũng không nói ghét thành yêu . Giống y chang ba mạ, cô thầy vẫn dạy, có gì đâu nhỉ?

Sau này chơi thân với Phùng Quán, anh mới kể bí mật mà anh đeo đuổi chẵn ba chục năm vì bài thơ này.

Nghĩ cũng hay hay, bài thơ như một chân lý hiển nhiên ấy lại làm cho thời đó xôn xao, đi đâu cũng thì thào thì thầm, như phát hiện gì ghê gớm lắm. Bài thơ bị qui chụp là biểu tượng hai mặt, mưu đồ đen tối của lực lượng thù địch.

Anh Quán nói, thực ra mình viết bài thơ Chống tham ô lãng phí với Lời mẹ  dặn như những góp ý với Đảng thôi, vì mình nghĩ mình là chiến sĩ, không dám nói thật cho Đảng biết thì ai nói. Cho nên mới có câu này: Trung ương Đảng ơi! /Lũ chuột mặt người chưa hết/ Đảng cần lập những đội quân trừ diệt/ Có tôi/ Đi trong hàng ngũ tiên phong. Khi đó Đảng hô một phát là mình vác súng xung phong ngay, mưu đồ gì đâu.

Một tối ở chòi Ngắm sóng (nhà riêng Phùng Quán ở bờ Hồ Tây - BTV), anh rút tiền, nói Lập đi mua cho anh chai rượu, anh kể chuyện này hay lắm. Chỉ chai rượu trắng với nhúm lạc rang, hai anh em ngồi gần sáng đêm.

Anh kể, hồi đó phê phán chỉ trích đánh đấm anh rất nhiều. Đánh đau nhất, độc nhất, là bài thơ  Lời mẹ dặn- thật hay không dài 112 câu của Trúc Chi.

Hỏi Trúc Chi là ai, anh nói từ từ cái đã, rồi ngâm nga cả bài thơ, không quên câu nào. Chứng tỏ anh đã đọc đi đọc lại bài thơ này trăm lần là ít suốt mấy chục năm qua. Hồi ấy hễ ai bị phê ở báo, dù chỉ nhắc bóng gió một câu thôi, cầm chắc đời tàn. Thế mà cả bài thơ 112 câu dài dằng dặc, chụp mũ anh không thiếu một thứ gì.

Nào là Nó ghét chỗ thầy hiền bạn tốt/Nó yêu nơi gái điếm cao bồi/ Ghét những người đáng yêu của thiên hạ/Yêu những người đáng ghét của muôn người/ Quen học thói gà đồng mèo mả/ Hóa ra thân chó mái chim mồi...

Nào là Theo lẽ thường: Thì sét đánh không ngã/ Chắc trên đầu có cột thu lôi/ Nếm đường mật lưỡi không biết ngọt/ Chắc ăn tham vị giác hỏng rồi/ Nghề bút giấy đã làm không trọn/ Dùng dao khắc đá cũng xoàng thôi...

Mình nói qui kết tàn bạo thế, anh không bị tù tội là may. Đột nhiên anh nhìn thẳng vào mặt mình, nói hơn ba chục năm qua chỉ làm một việc là tìm cho ra Trúc Chi là ai.

Anh  trầm ngâm hồi lâu, uống hết chén rượu, nói sở dĩ quyết tìm cho ra Trúc Chi, vì đời mình tan nát cũng vì ông này chứ không ai khác.Tìm để biết ông ta là ai, rứa thôi, ngoài ra không có ý chi hết. Khi đó nhiều người cho mình dại, chẳng để làm gì, nhỡ người ta biết mình đi tìm, có khi thiệt thân.

Hồi đó cả nước chỉ có mỗi anh Trúc Chi làm thơ ở Hải Phòng, cán bộ tập kết, thỉnh thoảng lên Hà Nội vẫn gặp Phùng Quán chuyện trò rất vui vẻ. Phùng Quán đi tàu về Hải Phòng hỏi cho ra nhẽ. Trúc Chi cười buồn, nói anh nghĩ tôi là hạng người nào lại đi làm mấy trò đó.

Phùng Quán bế tắc, đôi khi nghi người nọ người kia nhưng tóm lại là không phải. Năm 1989, tình cờ người bạn gửi cho anh tập thơ Một đôi vần của Trúc Chi do NXB Văn hoá Dân tộc Việt Bắc ấn hành, trong đó in nguyên bài thơ Lời mẹ dặn - thật hay không. Lời nói đầu cho biết Trúc Chi là Hoàng Văn Hoan.

Bí mật ba mươi năm giải tỏa.

Nguyễn Quang Lập

Lời mẹ dặn..

Tôi mồ côi cha năm hai tuổi

Mẹ tôi thương con không lấy chồng

Trồng dâu, nuôi tằm, dệt vải

Nuôi tôi đến ngày lớn khôn.

Hai mươi năm qua tôi vẫn nhớ

Ngày ấy tôi mới lên năm

Có lần tôi nói dối mẹ

Hôm sau tưởng phải ăn đòn.

Nhưng không, mẹ tôi chỉ buồn

Ôm tôi hôn lên mái tóc

- Con ơi -

trước khi nhắm mắt

Cha con dặn con suốt đời

Phải làm một người chân thật.

- Mẹ ơi, chân thật là gì ?

Mẹ tôi hôn lên đôi mắt

- Con ơi một người chân thật

Thấy vui muốn cười cứ cười

Thấy buồn muốn khóc là khóc.

Yêu ai cứ bảo là yêu

Ghét ai cứ bảo là ghét.

Dù ai ngon ngọt nuông chiều

Cũng không nói yêu thành ghét.

Dù ai cầm dao dọa giết

Cũng không nói ghét thành yêu.

Từ ấy người lớn hỏi tôi :

- Bé ơi, bé yêu ai nhất ?

Nhớ lời mẹ tôi trả lời :

- Bé yêu những người chân thật.

Người lớn nhìn tôi không tin

Cho tôi là con vẹt nhỏ

Nhưng không ! Những lời dặn đó

Như trang giấy trắng tuyệt vời,

In lên vết son đỏ chói.

Năm nay tôi hai mươi lăm tuổi

Đứa bé mồ côi thành nhà văn

Những lời mẹ dặn thủa lên năm

Vẫn nguyên vẹn mầu son chói đỏ.

Người làm xiếc đi dây rất khó

Nhưng chưa khó bằng làm nhà văn

Đi trọn đời trên con đường chân thật.

Yêu ai cứ bảo là yêu

Ghét ai cứ bảo là ghét.

Dù ai ngon ngọt nuông chiều

Cũng không nói yêu thành ghét.

Dù ai cầm dao dọa giết

Cũng không nói ghét thành yêu.

Tôi muốn làm nhà văn chân thật

Chân thật trọn đời

Đường mật công danh không làm ngọt được lưỡi tôi

Sét nổ trên đầu không xô tôi ngã

Bút giấy tôi ai cướp giật đi

Tôi sẽ dùng dao viết văn lên đá.

- Phùng Quán -

Trích : tập thơ "Thơ với tuổi thơ"
-----------------------------

CHỐNG THAM Ô LÃNG PHÍ

Phùng Quán

Tôi đã đi qua

Những xóm làng chiến tranh vừa chấm dứt

Tôi đã gặp

Những bà mẹ quấn giẻ rách

Da đen như củi cháy giữa rừng

Kéo dây thép gai tay máu ròng ròng

Bởi đồn giặc, trồng ngô trỉa lúa...

Tôi đã đi qua

Những xóm làng vùng Kiến An, Hồng Quảng

Nước biển dâng cao ướp muối các cánh đồng

Hai mùa rồi, lúa không có một bông

Phân người toàn vỏ khoai tím đỏ;

Tôi đã gặp

Những em thơ còm cõi

Lên năm lên sáu tuổi đầu

Cơm thòm thèm độn cám và rau

Mới tháng ba đã ngóng mau ra Tết!

Để được ăn no có thịt

Một ngày... một ngày...

Tôi đã đi giữa Hà Nội

Những đêm mưa lất phất

Đường mùa đông nước nhọn tựa dao găm

Chị em công nhân đổ thùng

Run lẩy bẩy chui hầm xí tối

Vác những thùng phân...

Thuê một vạn một thùng

Mấy ai dám vác?

Các chị suốt đêm quần quật

Sáng ngày vừa đủ nuôi con...

Một triệu bài thơ không nói hết nhọc nhằn

Của nhân dân lao động

Đang buộc bụng, thắt lưng để sống

Để dựng xây, kiến thiết nước nhà

Để yêu thương, nuôi nấng chúng ta

Vì lẽ đó

Tôi quyết tâm từ bỏ

Những vườn thơ đầy bướm đầy hoa

Những vần thơ trang kim vàng mã

Dán lên quân trang đẫm mồ hôi và máu tươi Cách Mạng!

Như công nhân

Tôi quyết đúc thơ thành đạn

Bắn vào tim những kẻ làm càn

Vào lũ người tiêu máu của dân

Như tiêu giấy bạc giả!

Các đồng chí ơi

Tôi không nói quá

Về Nam Đinh mà xem

"Đài xem lễ" họ cao hứng dựng lên

Nửa chừng bỏ dở

Mười một triệu đồng dầm mưa giãi gió

Mồ hôi máu đỏ mốc rêu

Những con chó sói quan liêu

Nhe răng cắn rứt thịt da cách mạng!

Nghe gió mùa đông thâu đêm suốt sáng

Nhớ "Đài xem lễ" tôi xót bao nhiêu

Đất nước đêm nay không đếm hết người nghèo

Thiếu cơm thiếu áo...

Bọn tham ô, lãng phí, quan liêu

Đảng đã phê bình trên báo

Còn bao tên chưa ai biết ai hay?

Lớn, bé, nhỏ, to, cao, thấp, béo, gầy...

Chúng nảy nòi, sinh sôi như dòi bọ!

Khắp đất nước đâu đâu chẳng có!

Đến một ngày Đảng muốn phê bình tất cả

E phải nghìn số báo Nhân dân!

Tôi đã dự những phiên toà xử tội

Những con chuột mặc áo quần bộ đội

Đục cơm khoét áo chúng ta

Ăn cắp máu dân đổi chác đồng hồ

Kim phút kim giờ lép gầy như bụng đói

Những mẹ già, em trai, em gái...

Còng lưng rỏ máu lấn vành đai!

Trung ương Đảng ơi!

Lũ chuột mặt người chưa hết.

Đảng cần phải lập những đội quân trừ diệt

Có tôi!

Đi trong hàng ngũ tiên phong.

1956